Dwie Strzały – metafora buddyjska

Metaforyczne dwie strzały i ich historia mają swoje buddyjskie korzenie.

Opowieść o dwóch strzałach możemy znaleźć w jednym z dyskursów Buddy o nazwie Sallasutta (Sutta o strzale), który znajduje się w kanonie palijskim.

W tym dyskursie Budda opisuje, czym różni się osoba zwyczajna, od osoby pełnej mądrości. Historia zaczyna się od tego, że zarówno człowiek zwyczajny, jak i człowiek pełen mądrości doświadczają w swoim życiu trzech rodzajów odczuć: przyjemnych, nieprzyjemnych i neutralnych. Każdy człowiek doświadcza tych trzech rodzajów odczuć i w tym sensie poziom mądrości człowieka nie ma wpływu na doświadczanie przez niego odczuć nieprzyjemnych. Mądrość przejawia się przede wszystkim w reakcji na różne rodzaje doświadczeń, szczególnie w reakcji na odczucia nieprzyjemne.

Ze współczesnej perspektywy można powiedzieć, że osoba zwyczajna, którą cechuje brak mądrości reprezentuje nasz stan wyjściowy, taki nasz naturalny tryb funkcjonowania, który został dla nas zaprojektowany w procesie ewolucji i którego wcale nie wybraliśmy dla nas samych. Innymi słowy można powiedzieć, że człowiek zwyczajny reprezentuje taki nasz autopilot, czyli automatyczny sposób reagowania na nasze doświadczenia, sposób, który cechuje ograniczona świadomość i ograniczona zdolność do podjęcia reakcji przeciwnych do tych naturalnych, biologicznych tendencji. Z drugiej strony można powiedzieć, że człowiek pełen mądrości symbolizuje umysł, który jest wytrenowany, który ma zdolność do bycia świadomym i do reagowania w elastyczny, zgodny z wartościami sposób.

Człowiek zwyczajny*

Kiedy człowiek zwyczajny doświadcza czegoś nieprzyjemnego, smuci się, narzeka, lamentuje i wpada w pomieszanie z powodu swoich nieprzyjemnych odczuć. Nieprzyjemne doświadczenie człowieka zwyczajnego odbywa się zarówno na poziomie fizycznym, jak i mentalnym, w tym sensie człowiek zwyczajny jest trafiony przez dwie strzały. Po trafieniu pierwszą strzałą (nieprzyjemnego doświadczenia fizycznego) niechybnie trafia go druga strzała (nieprzyjemnego doświadczenia mentalnego), w tym sensie człowiek zwyczajny doświadcza dwóch strzał, strzały bólu i strzały cierpienia.

W sytuacji, kiedy zwyczajny człowiek doświadcza nieprzyjemnego odczucia walczy z nim, opiera się i przeciwstawia, podążając za naturalną niechęcią wobec doświadczania nieprzyjemnego i chęcią unikania nieprzyjemnego. W ten właśnie sposób trafia go druga strzała cierpienia mentalnego.

Kiedy zwyczajny człowiek doświadcza nieprzyjemnego odczucia szuka wówczas i wypatruje doświadczeń przyjemnych, podążając za naturalnym pragnieniem odczuwania przyjemnych doświadczeń zmysłowych i tendencją dążenia do tego, co przyjemne dla zmysłów. Zwyczajny człowiek nie zna innej drogi poza nieprzyjemne odczucia, jak dążenie do odczuć przyjemnych.

Człowiek zwyczajny nie rozumie, pojawiania się, trwania i zanikania odczuć.

Człowiek zwyczajny przywiązuje się do swoich odczuć, przyjemnych, nieprzyjemnych i neutralnych.

Człowiek pełen mądrości*

Kiedy człowiek pełen mądrości doświadcza czegoś nieprzyjemnego, nie smuci się, nie narzeka, nie lamentuje i nie wpada w pomieszanie z powodu swoich nieprzyjemnych odczuć. Nieprzyjemne doświadczenie człowieka pełnego mądrości odbywa się tylko na poziomie fizycznym, w tym sensie człowiek pełen mądrości doświadcza tylko strzały bólu, bez doświadczania strzały cierpienia mentalnego.

W sytuacji, kiedy człowiek pełen mądrości doświadcza nieprzyjemnego odczucia nie walczy z nim, nie opiera się i nie przeciwstawia, nie podążając za naturalną niechęcią wobec doświadczania nieprzyjemnego i chęcią unikania nieprzyjemnego. W ten właśnie sposób doświadczenie człowieka pełnego mądrości odbywa się tylko na poziomie fizycznym i jest wolne od cierpienia mentalnego.

Kiedy człowiek pełen mądrości doświadcza nieprzyjemnego odczucia nie szuka wówczas i nie wypatruje doświadczeń przyjemnych, nie podąża za naturalnym pragnieniem odczuwania przyjemnych doświadczeń zmysłowych i za naturalną tendencją dążenia do tego, co przyjemne dla zmysłów. Człowiek pełen mądrości zna inną drogę poza nieprzyjemne odczucia niż dążenie do odczuć przyjemnych.

Człowiek pełen mądrości rozumie, pojawianie się, trwanie i zanikanie odczuć.

Człowiek pełen mądrości nie przywiązuje się do swoich odczuć, przyjemnych, nieprzyjemnych i neutralnych.

Umysł człowieka pełnego mądrości nie jest targany przez to, co pożądane ani to, co niepożądane.

Trzecia strzała

W kilku słowach można powiedzieć, że pierwsza strzała to nieprzyjemne doświadczenie czy ból fizyczny. Druga strzała to cierpienie mentalne, które jest reakcją na to doświadczenie, to historia, którą opowiadamy sobie o naszym bólu, o tym, co nieprzyjemne w naszym doświadczeniu czy szerzej, w naszym życiu.

Cierpienie mentalne to ta część, która ma miejsce po doświadczeniu nieprzyjemnego odczucia, to dokończenie zdania, “Skoro tego doświadczam, to znaczy, że….”

„…jestem przegrywem.”

„…nic mi w życiu nie wychodzi.”

„..nic dobrego mnie już nie spotka.”

Trzecia strzała trafia nas wtedy, kiedy odczuwamy wstyd lub kiedy czujemy się winni, że zostaliśmy trafieni przez dwie strzały, strzałę bólu i strzałę cierpienia.

Skoro jednak automatyczne reagowanie na ból, nasza naturalna niechęć i opór przed doświadczaniem nieprzyjemnego oraz nasza skłonność do tworzenia przeróżnych historii na temat bólu oraz nieprzyjemnych odczuć to nasz stan wyjściowy, jeśli faktycznie tak jest, to bycie trafionym dwoma strzałami nie jest w pewnym sensie niczym dziwnym, ani zaskakującym. Z tej perspektywy można powiedzieć, że trzecia strzała jest niczym symboliczne zrzucenie winy na ofiarę, niczym obwinianie nas samych za reakcje, które zostały dla nas zaprojektowane w ramach procesu ewolucji, procesu którym wcale nie kierowaliśmy osobiście i którego efektów nie wybieraliśmy.

A zatem…

Nie jest naszą winą bycie trafionym przez pierwszą strzałę.

Nie jest naszą winą bycie trafionym przez drugą strzałę.

Nie jest naszą winą bycie trafionym przez trzecią strzałę.

Natomiast…

Jest naszym wyborem, aby trenować umysł tak, żeby zauważać nasze automatyczne reakcje na nieprzyjemne odczucia.

Jest naszym wyborem, żeby zauważać historie, które opowiadamy sobie o naszym bólu oraz nieprzyjemnych odczuciach, a także żeby zauważać nasze mentalne reakcje na nasze mentalne reakcje i to, gdzie nas prowadzą oraz czy są nam pomocne.

Jest naszym wyborem żeby działać bardziej świadomie, niezależnie od ewolucyjnego bagażu, niezależnie od historii, niezależnie od odczuć, żeby działać bardziej w duchu mądrości, bardziej w duchu wolności, żeby działać w służbie naszym wartościom.

Być może ten wybór jest też naszą odpowiedzialnością, naszą drogą.

Jeśli ten tekst Cię zainspirował, przeczytaj krótki tekst o zatrutej strzale.

Jeśli chcesz osobiście doświadczyć uważności, zapraszam na kurs mindfulness.

Komentarz:

* Zaznaczone części są tłumaczeniem własnym fragmentów Sallasutta